Odwyk od perfekcjonizmu

Przychodzi czas, że zdajesz sobie sprawę, że o to nie możesz pójść dalej w swoim rozwoju. Największą przeszkodą okazują się szczegóły. Nagle zdajesz sobie sprawę, że perfekcjonizm wcale Ci nie pomaga. Blokuje Ciebie i co gorsza – wpływa także na relacje z innymi ludźmi. W końcu chcesz się uwolnić. Pytani tylko: jak?

W cyklu „Kobiecość” zapraszam na przystanek czwarty: Perfekcjonizm.

„Nie ma czegoś takiego jak idealny moment”

specjalnie dla Czytelniczek „Mamy się” Jadwiga Korzeniewska, socjolog i trener z Laboratorium Zmieniacza, wskazuje kiedy trzeba zacząć walczyć z perfekcjonizmem, dlaczego utrudnia on relacje z innymi ludźmi oraz jak wykorzystać perfekcjonizm, by odnieść sukces.

Marlena: Czy nie wydaje Ci się, że same czynimy z siebie niewolników? Niewolników swojego perfekcjonizmu? Jak do tego dochodzi? Jak stajemy się perfekcjonistami?

Jadwiga: Geneza perfekcjonizmu jest dość ciekawa, ponieważ obecnie uznaje się, że w znacznym stopniu zawdzięczamy go socjalizacji. Jest to okres naszego życia, w którym jako dzieci jesteśmy uczeni tego, jak funkcjonować w rodzinie, w społeczeństwie, w grupie. Poznajemy wtedy – przez obserwację i doświadczanie – kanon pewnych dozwolonych i zakazanych reguł, norm, prawideł.

Skoro perfekcjonizm jest w znacznym stopniu „wyuczony”, to można nad nim pracować.

Warto przy tym wspomnieć, że nie zawsze są one prawdziwe i nie zawsze nam służą. Z czasem jednak uznajemy je za własne i niesiemy w dorosłe życie. Niekiedy nie mamy pojęcia ani skąd je wzięliśmy, ani czy są zasadne. Traktujemy je jak prawdy objawione, „oczywiste oczywistości”, podczas gdy powinny być traktowane jak hipotezy wymagające weryfikacji. Mniejsze znaczenie w kształtowaniu się perfekcjonizmu odgrywają geny i temperament. Zostawia nas to z dobrą wiadomością: skoro perfekcjonizm jest w znacznym stopniu „wyuczony”, to można nad nim pracować.

M: Jakie są podstawy do postawienia sobie diagnozy: jestem perfekcjonistą?

J: To wbrew pozorom nie jest łatwe pytanie. Perfekcjonizm ma wiele twarzy i odcieni. Często też dotyczy jedynie wybranych obszarów życia. Na potrzeby warsztatów z odwyku od perfekcjonizmu, które prowadzę, przygotowałam idealną sylwetkę perfekcjonisty (sic!) „jadącego po bandzie”. To ten typ, któremu perfekcjonizm przestał służyć, a zaczął go niszczyć. Bazując na tej spreparowanej przeze mnie sylwetce można uznać, że diagnozę „perfekcjonista” warto sobie postawić, gdy człowiek ma bardzo wysokie standardy osobiste, a jednocześnie wciąż towarzyszy mu poczucie niedoskonałości i niedostatku w odniesieniu do tego, jaki jest, co potrafi, co umie i co wie. Do tego często dochodzi brak zadowolenia – na przykład ze swoich kompetencji i osiągnięć – przy jednoczesnym nieustannym podwyższaniu sobie poprzeczki. Perfekcjonista „jadący po bandzie” wini siebie za porażki, obarcza zbyt dużą odpowiedzialnością za niepowodzenia, ponieważ nie dostrzega tego, że nie na wszystko ma wpływ. Paradoksalnie zaś, jeśli odnosi sukces, to wówczas zasługi przypisuje losowi i szczęściu, a nie sobie. To osoba, która ukrywa swoją prawdziwą twarz w obawie o to, że nie zostanie zaakceptowana. To dlatego niektórzy perfekcjoniści maskują swoje prawdziwe emocje, uczucia i potrzeby. Pilnują się tak, jakby cały czas występowali na tzw. „scenie społecznej”. Jednocześnie mają niską samoocenę, porównują się z innymi – nie na zasadzie inspiracji, ale po to, by samemu sobie pokazać, jak dużo jeszcze pracy przed nim. To prowadzi do paraliżu decyzyjnego. Jak wspomniałam – to idealna sylwetka perfekcjonisty „jadącego po bandzie”. Rzadko zdarza się, by ktoś posiadał wszystkie opisane w niej cechy. To tylko niektóre odcienie niezdrowego perfekcjonizmu i nie chciałabym, by ktokolwiek stawiał sobie na tej podstawie diagnozę. Problem jest o wiele bardziej złożony.

M: Kiedy możemy być pewne, że nasz perfekcjonizm jest zły i prowadzi nas w niewłaściwym kierunku?

J: Ciekawie postawione pytanie i warto zatrzymać się przy nim na chwilę, by wspomnieć o tym, że perfekcjonizm nie zawsze oznacza coś złego. Austriacki psycholog i psychiatra, twórca psychologii indywidualnej – Alfred Adler – zaproponował rozdział na perfekcjonizm zdrowy i niezdrowy. Ten pierwszy charakteryzuje osoby, które chcą się rozwijać a jednocześnie z ciekawością badają własne granice. Respektują je zamiast się z nimi szarpać. Z porażek czerpią naukę na przyszłość i nie odnoszą ich do siebie. Są ambitne, jednak cele stawiają w ramach swoich możliwości. Cieszy je droga prowadząca do celu a nie samo osiągnięcie założonego rezultatu. Rozumieją, że ów rezultat w świecie rzeczywistym może odbiegać od ich wizji.

Czasem potrzeba naprawdę dużo czasu i samoświadomości, by dostrzec, że perfekcjonizm przestał komuś służyć.

Natomiast perfekcjonista niezdrowy to perfekcjonista zdrowy, który zaczął „jechać po bandzie”, jak zwykłam to określać. Bierze na siebie zbyt dużo i stawia sobie cele będące poza jego możliwościami, więc sprowadza na siebie porażki, których tak bardzo się boi. Obawia się także krytyki, a jednocześnie często porównuje się z innymi. Z tych porównań wychodzi mu, że jest gorszy, że się nie nadaje, że inni mają lepsze warunki i predyspozycje niż on. I teraz pozostaje pytanie, które zadałaś. Po czym poznać, że zaczynamy „jechać po bandzie”? Najprościej rzecz ujmując wtedy, gdy czujemy się nieszczęśliwi, mamy poczucie winy i wyrzuty sumienia spowodowane rozdźwiękiem między naszymi przekonaniami oraz aspiracjami a stanem rzeczywistym. Wtedy, gdy perfekcjonizm zaczyna nas ograniczać i stopować zamiast inspirować. Wtedy, gdy widzimy, że zabiera nam czas, energię i zdrowie. Nie mam gotowej miarki, którą można zmierzyć swój własny perfekcjonizm. Trzeba się sobie bacznie przyglądać i szukać odpowiedzi na pytanie: czy perfekcjonizm pomaga mi wykorzystać mój potencjał? Czasem potrzeba naprawdę dużo czasu i samoświadomości, by dostrzec, że perfekcjonizm przestał komuś służyć.

M: Najważniejsze chyba pytanie: jak leczyć perfekcjonizm? Co możemy zmienić, aby perfekcjonizm przestał nam dokuczać, a był pomocą w osiągnięciu sukcesu?

J: Niekiedy perfekcjonizm niezdrowy omawiany już jest jako oddzielna jednostka chorobowa. Natomiast generalnie mówi się raczej o chorobach, do których niezdrowy perfekcjonizm może prowadzić. Są to poważne schorzenia takie jak zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, lękowe, depresja, zaburzenia na tle seksualnym czy też zaburzenia związane z odżywianiem. W tych przypadkach wskazana jest praca z terapeutą. Ja w swojej pracy warsztatowej pracuję z osobami, u których ten niezdrowy perfekcjonizm nie poczynił takich spustoszeń. Pokazuję im paletę różnych metod, którymi można nad swoim perfekcjonizmem pracować. Skupiamy się na poznaniu genezy perfekcjonizmu i obszarów życia, w których u danej osoby się on objawia, bo to pozwala dobrać adekwatne metody. Zajmujemy się pracą na przekonaniach, poszerzaniem perspektywy spojrzenia na sytuację porażki, empatią wobec siebie, dostrzeganiem mocnych stron i daniem sobie przyzwolenia na to, by nie być najlepszym we wszystkim, co się w życiu robi.

Zmiana to proces – wymaga cierpliwości, determinacji, a przede wszystkim chęci.

Istnieje całkiem sporo metod do pracy nad perfekcjonizmem, „tylko” trzeba tę pracę świadomie podjąć i nie spodziewać się radykalnej odmiany życia już po kilku dniach pracy nad sobą. Zmiana to proces – wymaga cierpliwości, determinacji, a przede wszystkim chęci.

M: Perfekcjonizm, przynajmniej dla mnie, zawsze kojarzył się dobrze. Oczywiście do momentu, kiedy zauważyłam, że blokuje mój rozwój. Co zyskamy, jeśli od perfekcjonizmu się uwolnimy? Co Ty osobiście zyskałaś i jak wpłynęło to na Twoje życie? Można uwolnić się od perfekcjonizmu raz na zawsze czy jest to proces?

J: Perfekcjonizm jeszcze do niedawna był widziany jako zjawisko wyłącznie pozytywne. Był cechą pożądaną przez pracodawców. Wszak perfekcjonista zostanie na nadgodzinach, jeśli będzie trzeba (a jeśli nie będzie trzeba, to też…) a nawet wyręczy cały zespół przy pracy projektowej – bo któż inny zrobi to tak dobrze jak on? Z biegiem czasu zauważono drugą stronę medalu – marnotrawienie czasu i energii, dopieszczanie detali w nieskończoność, blokowanie prac, a w końcu także przedłużające się L4, bo nie da się w nieskończoność funkcjonować na tak wysokich obrotach.

Perfekcjonizm to często nie tylko wysoka poprzeczka ustawiona sobie, ale też oczekiwanie, że inni ludzie będą realizować wysokie standardy.

Warsztaty, które prowadzę nazwałam odwykiem od perfekcjonizmu, bo widzę perfekcjonizm jako pewnego rodzaju uzależnienie. Uzależnienie od kontrolowania siebie, swojego wizerunku, a niekiedy także innych ludzi. Moim zdaniem nie da się perfekcjonizmu oduczyć i zawsze mówię o tym otwarcie. Perfekcjonizm najpierw był widziany jako coś dobrego, potem został uznany za coś w 100% złego i naprawdę często ludzie przychodzą na moje warsztaty przekonani, że będą musieli zmienić się o 180 stopni. Tymczasem moim zdaniem nie jest to ani potrzebne, ani możliwe. Celem zajęć jest nauczenie się, jak przestać „jechać po bandzie” i w efekcie wykorzystać swój zdrowy perfekcjonizm dla uwolnienia swojego potencjału. Moim zdaniem odwyk od perfekcjonizmu pozwala przede wszystkim uwolnić się od irracjonalnych przekonań na temat życia, świata, siebie i innych ludzi. Skonfrontować się z tym, co jest ważne dla mnie – a nie dla mojej mamy, taty, partnera, dzieci albo pani od polskiego, która mówiła, że ktoś ma brzydki charakter pisma. To też sztuka odpuszczania i koncentrowania się na tym, w czym już jest się całkiem ok, zamiast ciągle skupiać się na swoich niedostatkach.

Ja jestem już drugi rok na odwyku od perfekcjonizmu i widzę mnóstwo odzyskanego czasu, energii i zdrowia. Nie byłoby Laboratorium Zmieniacza, gdyby nie odwyk od perfekcjonizmu. Prawdopodobnie nie poprowadziłabym nigdy żadnych zajęć. Bo ciągle mi się wydawało, że za mało wiem i za mało umiem, i że jest tylu mądrych ludzi, którzy są świetnymi trenerami, a ja nie dorastam im do pięt. Nie napisałabym też książki o zmianie nawyków, która ukaże się w 2016 roku. Chociaż… może i bym ją napisała, a potem schowała w czeluściach dysku na komputerze zamiast wysłać do wydawnictwa. Widzę też dobry wpływ na relacje międzyludzkie – zwłaszcza w moim związku. Bo perfekcjonizm to często nie tylko wysoka poprzeczka ustawiona sobie, ale też oczekiwanie, że inni ludzie będą realizować moje wysokie standardy. Nie da się na takich fundamentach budować zdrowych relacji z innymi ludźmi.

M: Jeśli miałabyś możliwość przekazania tylko jednego czy dwóch zdań kobietom – co by to było?

J: Ostatnio napisałam artykuł o tym, co powiedziałabym sobie sprzed 10 lat. Chyba najważniejsze, co chciałabym wtedy usłyszeć, to że nie ma czegoś takiego jak idealny moment. Nie będzie lepszego momentu niż ten, w którym jest się teraz. Zatem moje przesłanie do kobiet jest następujące: zbierz do kupy to, czym dysponujesz i rusz tyłek do przodu! Wtedy nie będziesz musiała się zastanawiać „co by było gdyby?…” – będziesz to wiedziała.

M: Serdecznie dziękuję za rozmowę.

Jadwiga Korzeniewska – socjolog, trener, głównodowodząca Laboratorium Zmieniacza, któremu przyświeca idea bycia jednocześnie badaczem i przedmiotem badań dotyczących swojej zmiany osobistej. Specjalizuje się w warsztatach dotyczących zmiany nawyków w działaniu i… w myśleniu (odwyk od perfekcjonizmu, trening pozytywności, oswajanie strachu przed zmianą). Prelegentka podczas spotkań i konferencji, gość Radia Kolor i Radiowej Trójki. Autorka artykułów dla portali Kobieta po 30 i Żyj świadomie oraz dla magazynu Veronique. W 2016 roku ukaże się jej książka na temat zmiany nawyków i wzmacniania motywacji wewnętrznej przy użyciu mechanizmów gier.

Jadwigę znajdziecie w Laboratorium Zmieniacza, na Facebooku lub poprzez e-mail.

Specjalnie dla Czytelników na hasło: Mamysie 15 % rabatu na udział w warsztacie:

Szczegółowe informacje o warsztacie znajdziecie na Facebooku. Bilet na warsztat możecie kupić tutaj. W polu „Masz kod promocyjny?” wpiszcie kod: „Mamysie”, a otrzymacie 15% rabatu od aktualnej ceny (naliczenie automatyczne). Rabat jest ważny do 24 października (sobota) do końca dnia.

W ramach cyklu „Kobiecość” do rozmowy na blogu zapraszam kobiety, które swoim przykładem, pracą, podejściem do życia, inspirują inne kobiety do zmiany myślenia o sobie samej, do ruszenia się z miejsca, powrócenia do marzeń i realizowania ich. Wywiad „Odwyk od perfekcjonizmu” jest czwartym w ramach cyklu „Kobiecość”. Wcześniejsze to: 1. Pozbądź się kompleksów – wywiad z Julitą Pająk, fotografem, 2. Pokochaj siebie, Kobieto! – wywiad z Anną Filipiak ze Szkoły Wdzięku oraz 3. Zmień myślenie, Kobieto! – wywiad z Kingą Klejnowską, stylistką i trenerką wizerunku. Zapraszam na kolejne odsłony dotyczące m. in. rozwoju osobistego, organizacji czasu, motywacji i własnego biznesu.